Het nieuwe boek van Arnon Grünberg veraste me om verschillende redenen. Allereerst om zijn meesterlijke observatie en schrijfkunst. Die zorgt ervoor dat de beschreven personen en situaties me telkens raakten en tegelijk dat ik regelmatig in de lach schoot. Wat sterk is, is dat het boek een scherpe schets geeft van hoe schrijnend de situatie voor veel vluchtelingen is en tegelijk laat zien hoe complex de situatie is.
Daarbij kiest Grunberg ervoor geen vlammend pamflet te schrijven waarin hij stelling neemt ter linker- of rechterzijde van het debat. Hij kiest er in plaats daarvan voor om de complexiteit vol aan te kijken en de onderliggende vragen en uitdagingen te benoemen. En vanuit die plek is het, zoals zo vaak rond de grote vraagstukken, behoorlijk ingewikkeld om ‘de goeden’ en ‘de kwaden’ aan te wijzen. Dat komt mooi tot uitdrukking in de volgende passage:
De loopgraven van onze cultuuroorlog worden bevolkt door twee groepen. Zij die roepen, er is iets te veel (vluchtelingen). En zij die roepen, er is iets te weinig (opvang). Dit roepen doet alleen al door de herhaling denken aan een voetbalwedstrijd. De asielzoeker is zowel voetballer als voetbal, subject én object. Maar de supporters van deze wedstrijd onderscheiden zich van voetbalsupporters door de vrome praatjes die ze moeten houden om hun hartstochten in het stadion te luchten. Dit is veelal waarop het reëel bestaande maatschappelijk debat neerkomt: men lucht enkele van zijn hartstochten om vervolgens weer over te gaan tot de orde van de dag.
Nihilisme
Op de zoektocht van de OnMigration deelnemers naar meer draagvlak voor migratie heeft Grunberg ook nog eens pessimistische kijk:
Andere migratiemethodes mogelijk maken is essentieel om de selectiemachines minder dodelijk, misschien zelfs minder willekeurig te laten werken. Hoeveel draagvlak daarvoor nodig is en hoe dat draagvlak te creëren, dat zijn vragen die buiten het bestek van dit boek vallen. Laat ik het anders zeggen: waar de zoektocht naar het draagvlak begint neemt mijn nihilisme geleidelijk een aanvang. Of om het nog anders te zeggen: het zoeken naar draagvlak zou ook kunnen worden omschreven als the Game, waarover een apart boek te schrijven is.
Grunberg’s boek nodigt de lezer uit om de tragiek én de complexiteit van het vluchtelingenvraagstuk aan te kijken. Dat is lastiger dan “de hartstochten te luchten en vervolgens weer over te gaan tot de orde van de dag”. Maar dit levert wel op dat je op zoek moet naar onderliggende vraagstukken en dat draagt hopelijk bij aan het vinden van echte oplossingsrichtingen.